ไวรัสตับอักเสบบี คืออะไร ต่างจากไวรัสอื่นอย่างไร รักษาหายไหม มีอาการอย่างไร 2025

ไวรัสตับอักเสบบี (Hepatitis B Virus: HBV) เป็นเชื้อไวรัสที่ส่งผลกระทบต่อ “ตับ” โดยตรง และอาจนำไปสู่ภาวะเรื้อรังที่รุนแรง เช่น ตับแข็ง หรือมะเร็งตับ หากไม่ได้รับการวินิจฉัยและรักษาอย่างถูกต้อง

ประเทศไทยจัดเป็นหนึ่งในประเทศที่มีผู้ติดเชื้อ HBV เรื้อรังในระดับสูงโดยเฉพาะจากแม่สู่ลูก และผู้ที่ได้รับเชื้อตั้งแต่วัยเด็ก โดยที่หลายคนไม่รู้ตัวว่าเป็นพาหะหรือมีเชื้ออยู่ในร่างกาย

เนื้อหาในบทความนี้รวบรวมข้อมูลสำคัญที่ครอบคลุมตั้งแต่ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับ HBV สาเหตุ อาการ การวินิจฉัย การรักษา การป้องกัน รวมถึงผลกระทบในระยะยาว เพื่อให้คุณเข้าใจและสามารถดูแลสุขภาพของตนเองและคนรอบข้างได้อย่างถูกต้อง

ไวรัสตับอักเสบบีคืออะไร?

ไวรัสตับอักเสบบี (Hepatitis B Virus หรือ HBV) คือไวรัสชนิดหนึ่งที่ทำให้เกิดการอักเสบของเซลล์ตับ สามารถติดต่อได้ผ่านเลือด (เข็มตำ การสักลายที่ใช้เข็มซ้ำ) เพศสัมพันธ์แบบไม่ป้องกัน และติดต่อจากมารดาที่ตั้งครรภ์สู่ทารก เป็นหนึ่งในโรคติดต่อที่พบได้บ่อยทั่วโลก โดยเฉพาะในทวีปเอเชีย รวมถึงประเทศไทย

ผู้ติดเชื้อส่วนมากมักจะไม่มีอาการใด ๆ ในช่วงแรก แต่เชื้อไวรัสจะทำให้ตับอักเสบอย่างต่อเนื่อง หากไม่ได้รับการวินิจเฝ้าระวังและรักษาอย่างทันท่วงที เซลล์ตับจะโดนทำลายจนเกิดภาวะตับแข็ง และทำ

ลักษณะของไวรัส

• จัดอยู่ในตระกูล Hepadnaviridae
• มีพันธุกรรมแบบ DNA สายคู่ (partially double-stranded DNA)
• ไวรัสสามารถอยู่ในเลือดได้นานแม้ภายนอกร่างกาย (บนพื้นผิวแห้งนานถึง 7 วัน)

ความสำคัญของโรคไวรัสตับอักเสบบี

• องค์การอนามัยโลก (WHO) จัดให้เป็น ปัญหาสาธารณสุขระดับโลก
• ประมาณการณ์ว่าทั่วโลกมีผู้ติดเชื้อ HBV เรื้อรังกว่า 254 ล้านคน (ข้อมูลปี 2022)
• ในประเทศไทย พบว่ามีผู้ติดเชื้อเรื้อรังประมาณ 3-5 ล้านคน และมีแนวโน้มเกิดมะเร็งตับมากที่สุดในกลุ่มโรคไวรัสตับอักเสบ

สาเหตุที่ควรให้ความสนใจ

• ผู้ติดเชื้อเกือบทั้งหมด ไม่มีอาการ ในระยะแรก
• โรคสามารถ ติดต่อได้แม้ไม่มีอาการ
• กลายเป็นมะเร็งตับ ได้หากไม่รักษา

HBV ต่างจาก A–E อย่างไร?

ไวรัสตับอักเสบมีหลายชนิด ได้แก่ ไวรัสตับอักเสบ A, ไวรัสตับอักเสบ B, ไวรัสตับอักเสบ C, ไวรัสตับอักเสบ D และ ไวรัสตับอักเสบ E ซึ่งแต่ละชนิดมีความแตกต่างกันในเรื่องของการติดต่อ ความรุนแรง และการรักษา โดย HBV หรือไวรัสตับอักเสบบี ถือเป็นชนิดที่พบได้บ่อยและมีแนวโน้มกลายเป็นโรคเรื้อรังหรือมะเร็งตับได้มากกว่าชนิดอื่น ๆ

สรุปความแตกต่างไวรัสตับอักเสบแต่ละชนิด

จุดเด่นของ HBV ที่แตกต่าง

• เคสเรื้อรัง 90% ติดเชื้อตั้งแต่แรกคลอด
• เสี่ยงตับแข็งและมะเร็งตับสูง
• มีวัคซีนที่ ป้องกันได้เกือบ 100%

HBV Genotype (A–J) คืออะไร?

ไวรัสตับอักเสบบี (HBV) ถูกจำแนกออกเป็นกลุ่มพันธุกรรมย่อยที่เรียกว่า “จีโนไทป์” (Genotype) ตั้งแต่ A ถึง J ซึ่งแต่ละเจโนไทป์จะมีความแตกต่างกันด้านภูมิศาสตร์ ความรุนแรงของโรค การตอบสนองต่อการรักษา และแนวโน้มการเกิดมะเร็งตับ

จีโนไทป์ที่พบได้บ่อยในไทย

• ประเทศไทยพบมากที่สุดคือ Genotype B และ C
• Genotype C มักมีความรุนแรงกว่า และมีโอกาสเกิดภาวะตับแข็งและมะเร็งตับสูงกว่า B
• การตอบสนองต่อ ยาต้านไวรัส ในคนไทยที่มี Genotype C จะช้ากว่า Genotype B

ความสำคัญของการรู้ Genotype

• ช่วยประเมินความเสี่ยงในการเกิดโรคเรื้อรัง ตับแข็ง หรือมะเร็งตับ
• ใช้กำหนดแนวทางการรักษา เช่น การเลือกใช้ยาต้านไวรัส หรือ interferon
• อาจมีผลต่อการพยากรณ์โรคในระยะยาว

ประเทศอื่น ๆ พบเจโนไทป์ใดบ้าง?

ช่องทางการติดต่อของ HBV มีอะไรบ้าง?

ไวรัสตับอักเสบบีสามารถติดต่อจากคนสู่คนได้ผ่านหลายช่องทาง ซึ่งบางรูปแบบอาจไม่แสดงอาการในทันที ทำให้ผู้ติดเชื้อไม่รู้ตัว และแพร่เชื้อต่อโดยไม่ตั้งใจ

ช่องทางการติดต่อหลักของ HBV

• ทางเลือด เช่น การใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน การสัก/เจาะร่างกายด้วยอุปกรณ์ที่ปนเปื้อนเชื้อ หรือการได้รับเลือด/อวัยวะที่มีเชื้อ
• เพศสัมพันธ์ โดยไม่สวมถุงยางอนามัย
• จากแม่สู่ลูก ขณะคลอด หรือในระหว่างตั้งครรภ์ในบางกรณี
• การใช้ของส่วนตัวร่วมกัน เช่น ที่โกนหนวด กรรไกรตัดเล็บที่มีเลือด
• การสัมผัสกับสารคัดหลั่ง โดยเฉพาะหากมีบาดแผลหรือเยื่อเมือกสัมผัสเชื้อ

ติดต่อผ่านการจูบ/น้ำลายได้ไหม?

• การจูบไม่ทำให้ติดเชื้อ HBV 

การติดเชื้อ HBV มีกี่ระยะ?

การติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีสามารถแบ่งออกเป็นหลายระยะ ตั้งแต่การติดเชื้อเฉียบพลันไปจนถึงการติดเชื้อเรื้อรัง และภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง เช่น ตับแข็งหรือมะเร็งตับ

ระยะของการติดเชื้อ HBV

1. ระยะฟักตัว
   • ช่วงเวลาตั้งแต่รับเชื้อจนเริ่มแสดงอาการ
   • โดยทั่วไปอยู่ที่ 60-150 วัน (เฉลี่ยประมาณ 90 วัน)
2. ระยะเฉียบพลัน
   • เด็กอายุน้อยกว่า 5 ปี หรือผู้ที่ภูมิต้านทานต่ำมักจะไม่แสดงอาการ
   • ผู้ใหญ่ส่วนใหญ่สามารถกำจัดไวรัสได้เอง
3. ระยะเรื้อรัง
   • หากติดเชื้อตั้งแต่แรกคลอด โอกาสเป็นระยะเรื้อรัง 90%
   • หากติดเชื้อในช่วงอายุ 1-5 ปี โอกาสเป็นระยะเรื้อรัง 30%
   • หากติดเชื้อตอนโต โอกาสเป็นระยะเรื้อรัง 5%
4. ระยะตับแข็ง/มะเร็งตับ
   • เกิดจากการอักเสบเรื้อรังที่ทำลายตับเป็นเวลานาน
   • ตับแข็งอาจไม่มีอาการในระยะแรก แต่จะนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนรุนแรง เช่น ท้องมาน น้ำในช่องท้อง หรือมะเร็งตับ

HBV Carrier คืออะไร?

HBV Carrier หมายถึงผู้ที่มีเชื้อไวรัสตับอักเสบบีอยู่ในร่างกายโดยไม่แสดงอาการ และค่าการทำงานของตับยังอยู่ในเกณฑ์ปกติ แต่ยังสามารถแพร่เชื้อไปยังผู้อื่นได้

ลักษณะของ HBV Carrier

• ตรวจพบ HBsAg (Hepatitis B surface antigen) ในเลือดต่อเนื่องนานกว่า 6 เดือน
• ไม่มีอาการ
• ค่าการทำงานของตับ (ALT, AST) ปกติ
• ปริมาณไวรัสในเลือดต่ำหรืออาจไม่มี

HBV Carrier มีกี่แบบ?

1. Inactive Carrier
   • มีไวรัสอยู่ในเลือดปริมาณต่ำมากหรือไม่ตรวจพบเลย
   • ไม่ทำลายตับ แต่ยังสามารถแพร่เชื้อได้
   • ต้องตรวจติดตามเป็นระยะ 
2. Active Carrier (HBeAg-negative chronic hepatitis B)
   • แม้ไม่มีอาการ แต่ไวรัสยังแบ่งตัว
   • มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น ตับแข็ง
   • อาจต้องได้รับยารักษา

HBV Carrier ต้องรักษาไหม?

• ถ้าเป็น Inactive Carrier โดยไม่มีการอักเสบของตับหรือไวรัสแบ่งตัวมาก ยังไม่จำเป็นต้องรักษา แต่ต้องติดตามผลเลือดทุก 6-12 เดือน
• หากพบว่าค่าการทำงานของตับเริ่มผิดปกติ หรือปริมาณไวรัสเพิ่มขึ้น แพทย์อาจพิจารณาให้ยาต้านไวรัส

อาการของไวรัสตับอักเสบบีมีอะไรบ้าง?

ผู้ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีอาจไม่มีอาการเลยในระยะแรก โดยเฉพาะในเด็กเล็ก หรืออาจมีอาการคล้ายไข้หวัด ทำให้หลายคนไม่รู้ตัวว่าติดเชื้อ จึงตรวจพบในระยะที่ตับเริ่มถูกทำลายไปแล้ว

อาการระยะเฉียบพลัน

• เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย
• เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน
• ปวดตามข้อ
• ตัวเหลือง ตาเหลือง
• ปัสสาวะสีโคล่า
• อุจจาระซีด
• ไข้

หมายเหตุ: อาการจะเกิดขึ้นภายใน 1–4 เดือนหลังได้รับเชื้อ และมักหายได้เองในผู้ใหญ่ที่มีภูมิคุ้มกันดี

อาการระยะเรื้อรัง

• ไม่มีอาการ หรือมีเพียงอ่อนเพลียเรื้อรัง
• บางรายเริ่มมีค่าการทำงานของตับผิดปกติ
• หากไม่ได้รับการรักษา อาจกลายเป็นตับแข็งหรือมะเร็งตับ

การตรวจไวรัสตับอักเสบบีมีกี่แบบ?

การวินิจฉัยว่าเป็นไวรัสตับอักเสบบีหรือไม่ ต้องอาศัยการตรวจเลือด เพื่อประเมินทั้งการติดเชื้อ ระยะของโรค การทำงานของตับ และปริมาณไวรัสในร่างกาย ซึ่งจำเป็นต่อการวางแผนรักษาและติดตามอาการในระยะยาว

การตรวจที่ใช้วินิจฉัย HBV

1. HBsAg (Hepatitis B surface antigen)
   • ใช้ตรวจว่ามีเชื้อ HBV อยู่ในร่างกายหรือไม่
   • หากพบเป็นบวก > 6 เดือน = การติดเชื้อเรื้อรัง
2. Anti-HBs (Hepatitis B surface antibody)
   • บ่งบอกว่ามีภูมิคุ้มกันต่อ HBV
   • เกิดจากการฉีดวัคซีนหรือหายจากการติดเชื้อมาก่อน
3. HBeAg (Hepatitis B e antigen)
   • บ่งบอกว่าไวรัสกำลังแบ่งตัวอยู่
   • ยิ่งค่า HBeAg สูง ยิ่งมีโอกาสแพร่เชื้อมาก
4. Anti-HBe (Hepatitis B e antibody)
   • บ่งชี้ว่าร่างกายเริ่มควบคุมเชื้อได้
   • ใช้ประเมินการเปลี่ยนแปลงของโรค
5. HBV DNA
   • ตรวจปริมาณไวรัสในเลือดโดยตรง
   • ใช้ประเมินความรุนแรงและติดตามผลการรักษา
6. Liver Function Test (AST, ALT)
   • ตรวจค่าการทำงานของตับ
   • บ่งชี้ว่าตับอักเสบอยู่หรือไม่

ค่าการทำงานของตับ (AST, ALT) สำคัญอย่างไร?

ค่าการทำงานของตับเป็นตัวบ่งชี้ว่าตับกำลังอักเสบหรือถูกทำลายอยู่หรือไม่ โดยเฉพาะในผู้ป่วยไวรัสตับอักเสบบี การตรวจค่านี้ช่วยให้แพทย์ประเมินความรุนแรงของโรค และวางแผนการรักษาอย่างเหมาะสม

AST (Aspartate Aminotransferase)

• พบในหลายอวัยวะ เช่น ตับ หัวใจ กล้ามเนื้อ
• หากมีค่า AST สูง อาจบ่งชี้ว่าตับหรืออวัยวะอื่น ๆ กำลังถูกทำลาย
• ควรแปลผลร่วมกับค่า ALT

ALT (Alanine Aminotransferase)

• เป็นเอนไซม์ที่พบเฉพาะในตับ
• ค่า ALT สูง บ่งชี้ว่าตับกำลังอักเสบหรือตับเซลล์ถูกทำลาย
• เป็นตัวบ่งชี้หลักในการติดตามภาวะตับอักเสบเรื้อรังจากไวรัส HBV

ค่า AST/ALT ที่น่ากังวล

• ค่า สูงเกินค่าปกติ (โดยเฉพาะ ALT) บ่งชี้ภาวะตับอักเสบ
• ถ้าค่าสูง ต่อเนื่อง หรือมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น = เสี่ยงตับแข็ง/มะเร็งตับ
• แพทย์อาจพิจารณาเริ่มยาต้านไวรัสหากค่า ALT สูงพร้อมกับไวรัสแบ่งตัวมาก

ความรุนแรงของไวรัสตับอักเสบบี: เสี่ยงตับแข็งหรือมะเร็งตับจริงไหม?

ไวรัสตับอักเสบบีเป็นหนึ่งในปัจจัยเสี่ยงหลักที่นำไปสู่ภาวะตับแข็งและมะเร็งตับ โดยเฉพาะในผู้ที่ติดเชื้อเรื้อรังโดยไม่รู้ตัวหรือละเลยการรักษา

ความสัมพันธ์ระหว่าง HBV กับตับแข็ง

• การอักเสบของตับแบบเรื้อรังจาก HBV ทำให้เกิดพังผืดในตับ
• พังผืดสะสมจนตับแข็ง ทำให้การทำงานของตับแย่ลงเรื่อย ๆ
• ตับแข็งนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อน เช่น ท้องมาน น้ำในช่องท้อง หลอดเลือดขอดในหลอดอาหาร

ความสัมพันธ์ระหว่าง HBV กับมะเร็งตับ

• ผู้ติดเชื้อ HBV เรื้อรัง มีความเสี่ยง มะเร็งตับชนิด Hepatocellular carcinoma (HCC) มากกว่าคนทั่วไป
• โอกาสเสี่ยงจะมากขึ้นในคนที่ HBeAg เป็นบวก หรือมีปริมาณไวรัสสูงในเลือด
• แม้ยังไม่เป็นตับแข็งก็สามารถเป็นมะเร็งตับได้หากมีการอักเสบเรื้อรัง

ปัจจัยเสริมที่เพิ่มความรุนแรง

• การดื่มแอลกอฮอล์
• การติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีร่วมด้วย
• การได้รับสารพิษจากเชื้อรา Aflatoxin
• มีประวัติมะเร็งตับในครอบครัว

การติดตามอาการ HBV ต้องตรวจอะไรบ้าง? บ่อยแค่ไหน?

ผู้ที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี โดยเฉพาะผู้ป่วยเรื้อรังหรือผู้ที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยง ควรได้รับการติดตามอาการอย่างสม่ำเสมอ เพื่อประเมินความรุนแรงของโรคและพิจารณาเริ่มหรือปรับแผนการรักษาให้เหมาะสม

การตรวจที่ควรติดตามเป็นระยะ

• HBV DNA: ตรวจปริมาณไวรัสในเลือดเพื่อดูว่ามีการแบ่งตัวของไวรัสหรือไม่
• ALT, AST: ค่าการทำงานของตับ ตรวจทุก 3-6 เดือน
• HBeAg และ Anti-HBe: เพื่อติดตามการเปลี่ยนแปลงของไวรัส
• Alpha-fetoprotein (AFP): ค่าบ่งชี้มะเร็งตับ
• อัลตราซาวนด์ตับ (Liver Ultrasound): ตรวจหาก้อนหรือภาวะแทรกซ้อน เช่น ตับแข็ง หรือมะเร็งตับ

ความถี่ในการติดตาม

• ผู้ป่วยเรื้อรังที่ไม่ได้รับยา: ทุก 3–6 เดือน
• ผู้ป่วยที่รับยาต้านไวรัส: ตรวจติดตามผลทุก 3 เดือนในช่วงแรก จากนั้นทุก 6 เดือน
• ผู้ที่มีตับแข็ง/เสี่ยงมะเร็งตับ: ควรตรวจ AFP และอัลตราซาวนด์ทุก 6 เดือน

วิธีรักษาไวรัสตับอักเสบบีมีอะไรบ้าง?

การรักษาไวรัสตับอักเสบบีมีเป้าหมายเพื่อยับยั้งการแบ่งตัวของไวรัส ลดการอักเสบของตับ ป้องกันการเกิดตับแข็ง และลดความเสี่ยงของมะเร็งตับ แม้ในปัจจุบันยังไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ทุกราย แต่สามารถควบคุมโรคได้ในระยะยาว

แนวทางการรักษาหลัก

1. การเฝ้าระวัง (Monitoring Only)
   • สำหรับผู้ที่เป็น Inactive Carrier หรือไม่มีภาวะตับอักเสบ
   • แพทย์จะนัดตรวจติดตามเป็นระยะทุก 6 เดือน
2. การใช้ยาต้านไวรัส (Antiviral Therapy)
   • สำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะตับอักเสบเรื้อรังจาก HBV
   • ยาที่ใช้ ได้แก่:
     • Tenofovir disoproxil fumarate (TDF)
     • Tenofovir alafenamide (TAF)
     • Entecavir (ETV)
   • ยาเหล่านี้ช่วยยับยั้งไวรัสได้ดีและมีผลข้างเคียงน้อย
3. การใช้ Interferon (Pegylated Interferon alpha)
   • เป็นยาฉีดที่กระตุ้นภูมิคุ้มกันให้จัดการไวรัส
   • มีข้อจำกัดเรื่องผลข้างเคียง จึงใช้ในกรณีเฉพาะ

ระยะเวลาการรักษา

• ยาต้านไวรัสส่วนใหญ่ต้องกินต่อเนื่องเป็นระยะยาว
• แพทย์จะประเมินการหยุดยาหลังไวรัสถูกควบคุมและมีภูมิคุ้มกันเพียงพอ

ยาต้านไวรัสตับอักเสบบี มีกี่ชนิด? ต่างกันอย่างไร?

ยาต้านไวรัสเป็นแนวทางหลักในการรักษาไวรัสตับอักเสบบีเรื้อรัง ช่วยลดปริมาณไวรัสในเลือด ลดการอักเสบของตับ และลดความเสี่ยงในการเกิดตับแข็งหรือมะเร็งตับในระยะยาว โดยยาที่ใช้สามารถแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มหลัก:

1. ยากลุ่ม Nucleos(t)ide Analogues (รับประทาน)

• Tenofovir disoproxil fumarate (TDF)
• Tenofovir alafenamide (TAF)
• Entecavir (ETV)

ข้อดี:

• กดการแบ่งตัวของไวรัสได้ดี
• ปลอดภัย ใช้ได้ในผู้ป่วยส่วนใหญ่ รวมถึงผู้ที่มีตับแข็ง
• ผลข้างเคียงน้อย

ข้อควรระวัง:

• ต้องกินต่อเนื่องทุกวัน
• ไม่ควรหยุดยาด้วยตนเอง เพราะอาจเกิดไวรัสดื้อยา

2. ยากลุ่ม Interferon (แบบฉีด)

• Pegylated Interferon alpha

ข้อดี:

• กระตุ้นภูมิคุ้มกันให้ทำลายไวรัสเอง
• มีโอกาส “หยุดยา” ได้หากมีการตอบสนองดี

ข้อควรระวัง:

• โอกาสพบผลข้างเคียงสูง เช่น มีไข้ หนาวสั่น ภาวะซึมเศร้า
• ไม่เหมาะกับผู้ที่มีตับแข็ง หญิงตั้งครรภ์ 

HBV รักษาหายขาดไหม?

การรักษาไวรัสตับอักเสบบีในปัจจุบัน ยังไม่สามารถกำจัดไวรัสออกจากร่างกายได้ทั้งหมด ในกรณีส่วนใหญ่ โดยเฉพาะผู้ที่ติดเชื้อเรื้อรัง อย่างไรก็ตาม การรักษาสามารถควบคุมโรคให้อยู่ในระดับที่ปลอดภัยได้ในระยะยาว

การหายจาก HBV แบ่งออกเป็น 2 แบบ

1. หายขาดทางคลินิก (Clinical Cure)
   • ตรวจไม่พบไวรัสในเลือด (HBV DNA Undetectable)
   • ค่าตับ (ALT, AST) ปกติ
   • ไม่มีการอักเสบของตับ
   • ยังคงมีสารพันธุกรรมของไวรัสหลงเหลือในเซลล์ตับ
2. หายขาดทางชีวภาพ (Functional Cure)
   • นอกจากไม่พบไวรัสแล้ว ยังตรวจไม่พบ HBsAg
   • ระบบภูมิคุ้มกันควบคุมเชื้อได้โดยไม่ต้องใช้ยา
   • โอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อนต่ำมาก
   • ถือเป็นเป้าหมายสูงสุดของการรักษา HBV

ปัจจุบันยังไม่มี “Sterilizing Cure”

• คือการกำจัดไวรัสออกจากร่างกายแบบ 100% ซึ่งเทคโนโลยีทางการแพทย์ยังไปไม่ถึงจุดนั้น
• อย่างไรก็ตาม มีงานวิจัยและวัคซีนรุ่นใหม่ที่กำลังพัฒนาเพื่อเป้าหมายนี้ในอนาคต

หยุดยาต้านไวรัสได้เมื่อไร? ต้องกินตลอดชีวิตไหม?

การใช้ยาต้านไวรัสสำหรับผู้ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีเรื้อรัง มักเป็นการรักษาระยะยาว และหลายรายจำเป็นต้องใช้ “ต่อเนื่องตลอดชีวิต” โดยแพทย์จะเป็นผู้ประเมินเงื่อนไขในการหยุดยาได้หรือไม่

เกณฑ์ที่อาจพิจารณาหยุดยา

1. ผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันดี และตรวจไม่พบปริมาณไวรัสในเลือดติดต่อกันนานกว่า 2 ปี
2. ผู้ป่วยที่ HBeAg เป็นลบ และตรวจไม่พบ HBsAg (ถือว่าใกล้เคียง Functional Cure)
3. ไม่มีภาวะตับแข็ง หรือโรคแทรกซ้อนอื่นร่วมด้วย
4. ติดตามผลอย่างใกล้ชิดได้ หลังหยุดยา (เพราะมีโอกาสเกิด “ไวรัสกำเริบ” ได้)

กรณีที่ “ไม่ควรหยุดยา”

• ผู้ที่มีภาวะตับแข็ง
• ผู้ที่ไวรัสยังตรวจพบในเลือด
• หญิงตั้งครรภ์หรือวางแผนมีบุตรในช่วงใกล้ ๆ
• ไม่สามารถตรวจติดตามต่อเนื่องกับแพทย์ได้

การหยุดยา ต้องอยู่ในดุลยพินิจของแพทย์

• ห้ามหยุดยาด้วยตนเอง
• ต้องมีการตรวจเลือดก่อน–หลังหยุดยาอย่างใกล้ชิดทุก 1–3 เดือน
• หากมีสัญญาณของไวรัสกำเริบ อาจต้องกลับมาใช้ยาอีกครั้ง

HBV ต้องตรวจตับบ่อยแค่ไหน? มีความเสี่ยงมะเร็งตับไหม?

แม้ผู้ป่วยไวรัสตับอักเสบบีจะไม่มีอาการ แต่ก็ยังมีความเสี่ยงที่จะพัฒนาเป็น ตับแข็ง หรือ มะเร็งตับ ได้ โดยเฉพาะในผู้ป่วยเรื้อรัง การติดตามตรวจตับอย่างสม่ำเสมอจึงเป็นสิ่งจำเป็น

ความเสี่ยงต่อมะเร็งตับ

• ไวรัสตับอักเสบบีเรื้อรัง เป็นหนึ่งในปัจจัยเสี่ยงสำคัญของมะเร็งตับ
• ผู้ที่มี ไวรัสในร่างกายแม้ไม่มีอาการ ก็ยังมีความเสี่ยง
• ความเสี่ยงเพิ่มขึ้นหากมีภาวะตับแข็ง หรือมีพันธุกรรมไวต่อโรคตับ

แนวทางตรวจติดตามตับ

1. อัลตราซาวนด์ช่องท้อง (Abdominal Ultrasound)
   • เพื่อตรวจหาก้อนหรือความผิดปกติของตับ
   • ควรตรวจทุก 6 เดือนในผู้ที่มีความเสี่ยงสูง
2. ตรวจ Alpha-fetoprotein (AFP)
   • ค่าบ่งชี้เบื้องต้นของมะเร็งตับ
   • มักตรวจร่วมกับอัลตราซาวนด์ทุก 6 เดือน
3. FibroScan หรือ Liver Stiffness Measurement
   • ตรวจความแข็งของตับเพื่อประเมินภาวะพังผืดหรือตับแข็ง
4. CT Scan หรือ MRI (ในกรณีเฉพาะ)
   • ถ้าผลอัลตราซาวนด์ผิดปกติหรือสงสัยก้อนในตับ

ถ้าตรวจเจอ HBV ควรดูแลตัวเองอย่างไร?

เมื่อได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นไวรัสตับอักเสบบี (HBV) การดูแลตนเองอย่างเหมาะสมมีส่วนสำคัญในการควบคุมโรค ลดความเสี่ยงของการเกิดตับแข็งและมะเร็งตับ รวมถึงช่วยให้ร่างกายตอบสนองต่อการรักษาได้ดีขึ้น

แนวทางการดูแลตัวเอง

1. ติดตามการรักษาอย่างสม่ำเสมอ
   • ไปพบแพทย์ตามนัด ตรวจเลือด ตรวจตับตามแผน
   • ไม่ควรหยุดยาเองโดยไม่ได้รับคำแนะนำจากแพทย์
2. งดการดื่มแอลกอฮอล์
   • เพราะแอลกอฮอล์จะเร่งการอักเสบและทำลายตับ
   • เพิ่มความเสี่ยงในการเกิดตับแข็งและมะเร็งตับ
3. หลีกเลี่ยงยาที่ทำลายตับ
   • เช่น ยาแก้ปวด ยาแก้อักเสบบางชนิด
   • ห้ามซื้อยากินเองโดยไม่ปรึกษาแพทย์
4. ทานอาหารให้เหมาะสม
   • หลีกเลี่ยงอาหารปนเปื้อนสารอะฟลาทอกซิน เช่น ถั่ว พริกป่นที่เก็บไว้นาน
   • เน้นอาหารสุก สะอาด ย่อยง่าย และมีสารอาหารครบถ้วน
5. ออกกำลังกายอย่างเหมาะสม
   • สม่ำเสมอ เพื่อเสริมภูมิคุ้มกันและสุขภาพตับ
6. แจ้งคู่สมรส/ครอบครัวเพื่อตรวจคัดกรอง
   • HBV สามารถติดต่อทางเลือดและเพศสัมพันธ์ได้
   • ควรให้คู่ชีวิตและคนในบ้านได้รับการตรวจและฉีดวัคซีน

HBV สามารถมีลูกได้ไหม? จะติดลูกหรือเปล่า?

ผู้ที่มีเชื้อไวรัสตับอักเสบบีสามารถมีบุตรได้ตามปกติ แต่ต้องวางแผนล่วงหน้าและปรึกษาแพทย์อย่างใกล้ชิด เพื่อป้องกันการถ่ายทอดเชื้อจากแม่สู่ลูกซึ่งเป็นช่องทางการติดเชื้อที่พบได้บ่อยในประเทศไทย

การวางแผนตั้งครรภ์ในผู้ติดเชื้อ HBV

• ควร เจาะเลือดตรวจระดับไวรัส (HBV DNA)
• ถ้าระดับไวรัสสูง แพทย์อาจให้ยาต้านไวรัสชนิดปลอดภัยต่อทารกในไตรมาสที่ 2 หรือ 3
• ควรปรึกษาแพทย์ล่วงหน้าอย่างน้อย 3–6 เดือนก่อนวางแผนมีบุตร

ป้องกันการติดเชื้อจากแม่สู่ลูก

• ทารกแรกเกิดควรได้รับวัคซีน HBV ภายใน 12 ชั่วโมงหลังคลอด
• พร้อมฉีด HBIG (Hepatitis B Immune Globulin) เพื่อเสริมภูมิคุ้มกันทันที
• วัคซีนเข็มถัดไปที่เดือนที่ 1 และ 6 จะช่วยให้เด็กมีภูมิคุ้มกัน

การตรวจติดตามทารกหลังคลอด

• เมื่อลูกอายุ 9–12 เดือน ควรเจาะเลือดตรวจภูมิคุ้มกัน (Anti-HBs) และดูว่าติดเชื้อหรือไม่ (HBsAg)
• หากภูมิคุ้มกันไม่เพียงพอ อาจต้องฉีดวัคซีนกระตุ้น

HBV ต้องฉีดวัคซีนไหม? เคยเป็นแล้วต้องฉีดหรือเปล่า?

วัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบบีเป็นหนึ่งในวิธีที่ได้ผลดีที่สุดในการป้องกันการติดเชื้อ โดยเฉพาะผู้ที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยงหรือยังไม่มีภูมิคุ้มกัน

ใครควรฉีดวัคซีนไวรัสตับอักเสบบี?

• เด็กแรกเกิด (ฉีดตามแผนวัคซีนพื้นฐาน)
• ผู้ใหญ่ที่ไม่เคยได้รับวัคซีนหรือไม่มีภูมิคุ้มกัน
• ผู้มีพฤติกรรมเสี่ยง เช่น มีคู่นอนหลายคน, ใช้เข็มฉีดยาร่วม
• บุคลากรทางการแพทย์
• ผู้ที่อยู่ร่วมบ้านกับผู้ติดเชื้อ HBV

ฉีดวัคซีนแล้วอยู่ได้นานแค่ไหน?

• วัคซีน HBV 3 เข็ม (0, 1, 6 เดือน) จะสร้างภูมิคุ้มกันได้ยาวนาน
• ไม่จำเป็นต้องตรวจภูมิหรือต้องฉีดกระตุ้นซ้ำ เว้นแต่เป็นกลุ่มเสี่ยงเฉพาะ

เคยติด HBV แล้วต้องฉีดไหม?

• ไม่ต้องฉีด เพราะร่างกายจะมีภูมิต้านทานจากการติดเชื้ออยู่แล้ว
• ควรติดตามการทำงานของตับและระดับไวรัสมากกว่า

ตรวจภูมิก่อนฉีดได้ไหม?

• ได้ โดยตรวจ Anti-HBs และ HBsAg ก่อน
• ถ้ามี Anti-HBs >10 mIU/mL แปลว่ามีภูมิคุ้มกันแล้ว ไม่ต้องฉีดซ้ำ

HBV มีเพศสัมพันธ์ได้ไหม? ต้องใช้ถุงยางหรือไม่?

ผู้ที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีสามารถมีเพศสัมพันธ์ได้ตามปกติ แต่ต้องใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้ง หากคู่ของคุณยังไม่เคยฉีดวัคซีนหรือไม่มีภูมิคุ้มกัน เนื่องจากไวรัสตับอักเสบบีสามารถติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้

การป้องกันการแพร่เชื้อให้คู่นอน

• ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้งที่มีเพศสัมพันธ์
• คู่ของคุณควรไปตรวจ Anti-HBs และ HBsAg เพื่อประเมินภูมิคุ้มกัน
• หากไม่มีภูมิ ควรรีบเข้ารับวัคซีนทันที

ถ้ามีเพศสัมพันธ์โดยไม่รู้ว่าติดเชื้อ?

• ถ้าคู่ของคุณยังไม่มีภูมิและเพิ่งสัมผัสเชื้อภายใน 7 วัน
  → ควรฉีด วัคซีน + HBIG (ภูมิคุ้มกันสำเร็จรูป) เพื่อป้องกันการติดเชื้อ

สรุป

• HBV ไม่ได้เป็นข้อห้ามในการมีเพศสัมพันธ์
• แต่ต้องป้องกันทุกครั้ง เพื่อปกป้องคู่ของคุณจากการติดเชื้อ

HBV ใช้ชีวิตร่วมกับคนอื่นได้ไหม? ต้องแยกของใช้หรือไม่?

ผู้ที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีสามารถอยู่ร่วมกับครอบครัวหรือผู้อื่นได้ตามปกติ โดยไม่ต้องแยกห้องหรือกักตัว เพราะโรคนี้ไม่ได้ติดต่อผ่านการสัมผัสทั่วไป เช่น การกินข้าวด้วยกัน หรือการใช้ห้องน้ำร่วมกัน

การติดต่อที่ “ไม่” เป็นความเสี่ยง

• ไม่ติดจากการไอ จาม หรือหายใจร่วมกัน
• ไม่ติดจากการใช้ห้องน้ำร่วมกัน
• ไม่ติดจากการทานอาหารร่วมกัน หรือใช้ช้อนกลาง
• ไม่ติดจากการกอด จับมือ หรือการใช้ชีวิตประจำวัน

การป้องกันการแพร่เชื้อในบ้าน

• ห้ามใช้ของมีคมร่วมกัน เช่น มีดโกน กรรไกรตัดเล็บ แปรงสีฟัน
• หากมีบาดแผล ควรปิดแผลให้มิดชิด
• แนะนำให้สมาชิกในบ้านตรวจภูมิและฉีดวัคซีน

HBV ตรวจสุขภาพประจำปีเจอไหม? ต้องตรวจอะไรเพิ่ม?

ไวรัสตับอักเสบบีสามารถพบได้จากการตรวจสุขภาพประจำปี ถ้ามีการตรวจค่าที่เกี่ยวข้องกับไวรัสโดยตรง อย่างเช่น HBsAg หรือ Anti-HBs ซึ่งบางโปรแกรมจะไม่ได้รวมไว้ในชุดพื้นฐาน

การตรวจสุขภาพที่อาจพบเชื้อ HBV

• HBsAg: หากพบผลบวก แสดงว่ามีเชื้อไวรัสตับอักเสบบีในร่างกาย
• Anti-HBs: หากมีค่ามากกว่า 10 mIU/mL แปลว่ามีภูมิคุ้มกัน
• Anti-HBc: ช่วยแยกว่าผู้ป่วยเคยติดเชื้อมาก่อนหรือไม่

การตรวจเพิ่มเติมเมื่อพบเชื้อ

• ตรวจการทำงานของตับ (AST, ALT)
• ตรวจระดับ HBV DNA (ปริมาณไวรัสในเลือด)
• ตรวจภาพตับด้วยอัลตราซาวด์ หรือตรวจค่าความแข็งของตับ (FibroScan)

สรุป

• ควรระบุให้ชัดกับคลินิกหรือโรงพยาบาลว่าต้องการตรวจไวรัสตับอักเสบบี
• ไม่ใช่ทุกชุดตรวจสุขภาพจะครอบคลุม ต้องเช็กให้ละเอียด

HBV มีอาการแทรกซ้อนอะไรบ้าง?

ผู้ที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี โดยเฉพาะในรายที่เป็นเรื้อรัง อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนรุนแรงที่เกี่ยวข้องกับตับได้ ซึ่งบางอย่างอาจใช้เวลานานกว่าจะปรากฏอาการ

ภาวะแทรกซ้อนของไวรัสตับอักเสบบี

1. ตับอักเสบเรื้อรัง (Chronic hepatitis B)
   • เกิดจากระบบภูมิคุ้มกันไม่สามารถกำจัดเชื้อได้
   • ทำให้เกิดการอักเสบของตับแบบเรื้อรังต่อเนื่อง
2. ตับแข็ง (Cirrhosis)
   • ตับเริ่มมีพังผืด และการทำงานเสื่อมลง
   • เสี่ยงต่อการเกิดภาวะตับวาย เลือดออกในทางเดินอาหาร
3. มะเร็งตับ (Hepatocellular carcinoma)
   • เกิดได้แม้ไม่เคยมีภาวะตับแข็งมาก่อน
   • พบมากในผู้ที่มีปริมาณไวรัสสูงหรือไม่รับการรักษา
4. ภาวะแทรกซ้อนนอกตับ (Extrahepatic manifestations)
   • เช่น ไตอักเสบ หลอดเลือดอักเสบ ภาวะเลือดแข็งตัวผิดปกติ ฯลฯ

HBV เรื้อรัง คืออะไร? ต่างจากแบบเฉียบพลันยังไง?

การติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีสามารถแบ่งออกเป็น 2 รูปแบบหลัก ได้แก่ การติดเชื้อแบบเฉียบพลัน (Acute) และ การติดเชื้อแบบเรื้อรัง (Chronic) ซึ่งมีลักษณะและผลกระทบที่แตกต่างกัน

การติดเชื้อ HBV เฉียบพลัน (Acute HBV)

• เกิดขึ้นภายใน 6 เดือนหลังได้รับเชื้อ
• ร่างกายส่วนใหญ่สามารถกำจัดเชื้อได้เองโดยไม่ต้องรักษา
• ผู้ป่วยอาจมีอาการชัดเจน เช่น ตัวเหลือง ตาเหลือง หรือไม่มีอาการเลย

การติดเชื้อ HBV เรื้อรัง (Chronic HBV)

• หมายถึง การที่เชื้อยังคงอยู่ในร่างกาย นานเกิน 6 เดือน
• มักพบในผู้ที่ติดเชื้อตั้งแต่เด็ก โดยเฉพาะจากแม่สู่ลูก
• เสี่ยงต่อการเกิดภาวะตับอักเสบเรื้อรัง ตับแข็ง และมะเร็งตับ

สรุปความแตกต่าง

HBV กับการตั้งครรภ์: ส่งผลต่อทารกหรือไม่?

หญิงตั้งครรภ์ที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีสามารถถ่ายทอดเชื้อไปยังทารกในครรภ์ได้ โดยเฉพาะหากไม่ได้รับการวินิจฉัยและป้องกันอย่างเหมาะสม แต่ปัจจุบันสามารถป้องกันได้เกือบ 100% หากปฏิบัติตามคำแนะนำแพทย์

HBV จากแม่สู่ลูกเกิดขึ้นได้อย่างไร?

• การติดเชื้อมักเกิดขึ้นในช่วง “ขณะคลอด”
• หากแม่มีปริมาณไวรัสสูง ความเสี่ยงในการถ่ายทอดเชื้อยิ่งเพิ่มขึ้น

ทารกควรได้รับอะไรทันทีหลังคลอด?

• ฉีดวัคซีน HBV เข็มแรก ภายใน 12 ชั่วโมง
• ฉีด HBIG (ภูมิคุ้มกันสำเร็จรูป) เพื่อเพิ่มการป้องกัน
• วัคซีนอีก 2 เข็มที่เหลือให้ในเดือนที่ 1 และ 6

หญิงตั้งครรภ์ควรทำอย่างไร?

• ตรวจหาเชื้อ HBV ตั้งแต่ฝากครรภ์ครั้งแรก
• หากพบว่า HBsAg เป็นบวก → แพทย์จะพิจารณาให้ยาต้านไวรัสในไตรมาสที่ 3
• หลังคลอด สามารถให้นมลูกได้ตามปกติ หากทารกได้รับวัคซีนและ HBIG แล้ว

HBV กับวัคซีน: ต้องฉีดไหม? ฉีดแล้วอยู่ได้นานแค่ไหน?

วัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบบีเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพสูงในการป้องกันการติดเชื้อ และควรได้รับการฉีดทั้งในเด็กแรกเกิด ผู้ใหญ่ที่ไม่มีภูมิคุ้มกัน รวมถึงกลุ่มเสี่ยง

ใครบ้างควรได้รับวัคซีน?

• ทารกแรกเกิดทุกคน
• ผู้ใหญ่ที่ไม่เคยได้รับวัคซีน หรือไม่มีภูมิคุ้มกัน
• ผู้ที่อยู่ร่วมบ้านกับผู้ติดเชื้อ
• บุคลากรทางการแพทย์
• ผู้ที่มีคู่นอนติดเชื้อ HBV
• ผู้ที่มีพฤติกรรมเสี่ยง เช่น ใช้เข็มร่วมกัน มีคู่นอนหลายคน

วัคซีนต้องฉีดกี่เข็ม?

• ฉีดทั้งหมด 3 เข็ม ที่ช่วงเวลา: 0, 1, และ 6 เดือน

ภูมิคุ้มกันอยู่ได้นานแค่ไหน?

• หากภูมิขึ้นหลังฉีด (Anti-HBs ≥ 10 mIU/mL)
  → จะมีภูมิคุ้มกันอย่างน้อย 30 ปี
• ไม่จำเป็นต้องฉีดซ้ำ เว้นแต่เป็นกลุ่มเสี่ยงสูงและภูมิไม่ขึ้น

HBV กับมะเร็งตับ

ไวรัสตับอักเสบบีเป็นหนึ่งในปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่สุดของมะเร็งตับ โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่ติดเชื้อเรื้อรังโดยไม่รู้ตัวหรือไม่ได้รับการรักษาอย่างต่อเนื่อง

HBV เพิ่มความเสี่ยงมะเร็งตับอย่างไร?

• เชื้อไวรัสทำให้เกิดการอักเสบเรื้อรังและการสร้างพังผืดในตับ
• การอักเสบเรื้อรังนำไปสู่ “ตับแข็ง” ซึ่งเป็นภาวะก่อนเกิดมะเร็ง
• HBV อาจแทรกตัวเข้าไปใน DNA ของเซลล์ตับ → เกิดการกลายพันธุ์

ใครบ้างเสี่ยงเป็นมะเร็งตับจาก HBV?

• ผู้ที่ติดเชื้อ HBV เรื้อรัง โดยเฉพาะแบบไม่มีอาการ
• ผู้ที่ไม่ได้ติดตามการรักษาหรือไม่ได้รับยาต้านไวรัส
• ผู้ที่มีพฤติกรรมเสริมความเสี่ยง เช่น ดื่มสุรา สูบบุหรี่
• มีประวัติคนในครอบครัวเป็นมะเร็งตับ

ป้องกันมะเร็งตับในผู้ป่วย HBV ได้อย่างไร?

• รับการรักษาและติดตามผลอย่างต่อเนื่อง
• หลีกเลี่ยงสารพิษต่อตับ เช่น แอลกอฮอล์ หรือยาที่ไม่ได้อยู่ภายใต้คำแนะนำแพทย์
• ตรวจคัดกรองมะเร็งตับเป็นประจำทุก 6–12 เดือน

HBV รักษาหายไหม? ต้องกินยาตลอดชีวิตหรือเปล่า?

การติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี “ไม่ใช่ทุกรายจะต้องกินยาตลอดชีวิต” และ “ไม่ใช่ทุกรายจะหายขาด” ทั้งหมดขึ้นอยู่กับรูปแบบการติดเชื้อ ภาวะของตับ และการตอบสนองต่อการรักษา

การติดเชื้อแบบเฉียบพลัน

• ส่วนใหญ่ (~90–95%) หายได้เองในผู้ใหญ่
• ไม่ต้องใช้ยา ร่างกายสามารถสร้างภูมิคุ้มกันได้เอง
• หลังหายแล้ว จะมีภูมิ (Anti-HBs) ขึ้น

การติดเชื้อแบบเรื้อรัง

• บางรายมีไวรัสไม่แบ่งตัว → ไม่ต้องรักษา แค่ติดตามอาการ
• บางรายไวรัสยังแบ่งตัว + มีพังผืด → ต้องรักษาด้วยยาต้านไวรัส
• ต้องประเมินซ้ำทุก 3–6 เดือน

กินยาตลอดชีวิตไหม?

• บางรายอาจต้องใช้ยาต่อเนื่อง “หลายปี” หรือ “ตลอดชีวิต”
• แต่บางรายสามารถหยุดยาได้ ถ้าแพทย์ประเมินว่าเข้าสู่ “ภาวะควบคุมไวรัสได้ดี” แล้ว
• การหยุดยาต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์เท่านั้น

บทสรุป

ไวรัสตับอักเสบบีเป็นโรคที่สามารถควบคุมได้หากตรวจพบตั้งแต่เนิ่นๆ และได้รับการดูแลอย่างถูกต้อง แม้จะยังไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ทุกกรณี แต่ก็มีแนวทางป้องกันและการรักษาที่มีประสิทธิภาพสูงในปัจจุบัน

การฉีดวัคซีนป้องกันตั้งแต่แรกเกิด การตรวจสุขภาพสม่ำเสมอ และการปรับพฤติกรรมลดความเสี่ยง เป็นสิ่งที่ทุกคนควรให้ความสำคัญเพื่อหยุดยั้งการแพร่เชื้อและลดอัตราการเกิดโรคตับในระยะยาว

• Facebook
• Twitter
• Line